Parkinson hastalığı, iyileşmeyen ve ilerleyici bir hastalıktır. Merkezi sinir sisteminin, hareketlerle ilgili bazısistemlerini etkileyen dejeneratif bir hastalıktır.
Parkinson hastalığı
Bu hastalık ilk olarak İngiliz doktor James Parkinson tarafından tarif edilmiş, ilk zamanlarda “titrek felç” olarak adlandırılmış, fakat daha sonraları Parkinson adıyla anılmaya başlamıştır.
Parkinson hastalığının en başta gelen bulguları hareketlerde yavaşlık, kaslardaki sertleşme, yürüme gibi otomatik bazı hareketlerin sürdürümesinde zorluk, konuşma ve mimiklerde bozukluk ile ellere hakim olan titremelerdir. Çok ilerlemiş dönemlerde hastalarda tam hareketsizlik (akinezi) durumları görülebilmektedir.
Bu hastalarda postural bozukluk söz konusudur. Genellikle öne doğru eğilip küçük adımlar atarak yürürler, bu esnada kollar bükük ve kol sallama şekli bozuktur. Yüz ifadeleri donuk olmaktadır ve bunda da “maske yüz” adı verilmektedir.
En temel belirtiler; hareketlerde yavaşlık bazal ganglionlar adı verilen yapılarla orta beyindeki substantia nigra denen siyah cisim arasında olan bağlantılarda bozulma neticesinde dopaminerjik yetmezlik ve motor korteks uyarımının azalmasına yol açmasıdır. İnisiyatif jaybı ve unutkanlık gibi bozukluklar ise hastalığın ikincil belirtileridir ve ilerleyen süreçte ortaya çıkmaktadır.
Parkinson hastalığının oluşumu
İyileşmeyen ve ilerleme özelliği olan bir hastalık olan Parkinson hastalığının, nasıl geliştiği ve sebepleri henüz daha tam olarak tespit edilememiştir. Fakat bazı ilaçlar, beyin damar tıkanıklığı, zehirlenme ve kafa travması gibi sebeplere bağlı olarak Parkinson’a benzeyen durumlar gelişebilmektedir. Bu duruma “sekonder parkinsonizm” adı verilmektedir. Nedeni bilinmeyen ve klasik berirtilerin görüldüğü durum “primer parkinsonizm” veya “idiopatik Parkinson” olarak adlandırılmaktadır.
Parkinson’un belirtileri tansiyon düşmeleri, terleme bozuklukları ve idrar kaçırma gibi otonom sinir sistemi ve piramidal sistem denen kas gücünü ve istemli hareket sağlayan sistemlerin yer aldığı hastalıklarda da görülmektedir. Bunlara multisistem atrofi adı verilmektedir. Bu grupta tanımlanan bazı hastalıklar bulunmaktadır. Bunlar; Shy-Drager hastalığı, progresif supranükleer palsy ve bunun gibi hastalıklardır. İdiopatik Parkinson’da hastalık ilerleme süreci çok yavaştır, ancak MSA ve sekonder Parkinson’da bu daha hızlı bir sürece sahiptir ve hastanın birkaç senede yatağa mahkum olmasına neden olmaktadır.
Parkinson hastalığı belirtileri
Parkinson hastalığında belirtiler; Harekete ait yani motor ve harekete ait olmayan yani non-motor olarak ikiye ayrılmaktadır. Non-motor belirtiler davranışsal problemler, otonomik sinir sistemi, duyusal ve uyku bozuklukları gibi motor sistemin etkilenmesine bağlı görülen belirtilerdir.
Motor belirtiler (Hareketle ilgili):
- Titreme (tremor): Parkinson hastalığının tanınmasını sağlayan en belirgin ve hastaların genelinde görülen belirtilerdendir. Titreme durumu, genellikle bu hastalığın ilk aşamalarında görülse de, %30’luk bir bölümünde daha sonradan görülebilmektedir.
- Kaslarda sertleşme, donukluk (rigor): Kol, bacak ve gövdedeki kaslarda normal tonüsün artmasıyla birlikte, hareketlerde yavaşlamanın oluşması görülür. Bu belirti, doktorun yaptığı fiziki muayene esnasında saptanmaktadır. Rijidite olan hastalarda eklem ağrıları ve kaslarda tutukluk şeklinde şikayetlere yol açmaktadır.
- Eğilme ve dik durmakta zorluk (postural bozukluk): Hastalarda çoğunlukla öne doğru eğiklik şeklinde bir duruş bozukluğu görülmektedir. Az görülse de bazı hastalarda yana doğru bükülmeler de görülebilmektedir.
- Postural reflekste kayıp (postural instabilite): Normal ve sağlıklı kişilerde, vücuttaki ani pozisyon değişimlerinde dengenin ayarlanabilmesi amacıyla refleks olarak postür ayarlama söz konusu olur. Bu duruma postural refleks adı verilmektedir. Parkinson hastası olan kişilerde refleks azalması olduğu için düşmeler yaşanabilmektedir. Bu durum genellikle hastalığın ilerleyen sürecinde görülmektedir.
- Asosiye hareketlerde kayıp yaşanması: Normal insanların yürüyüşleri sırasında kollar iki yanda sallanmaktadır. Yürümeyle paralellik gösteren bu davranış şekli asosiye hareketler şeklinde adlandırılmaktadır. Parkinson hastaları ise, yüyürlerken tek veya iki kolda birden bu hareketlerinde azalma ve kayıplar yaşanmaktadır.
- Hareketlerde yavaşlık (Bradikinezi): Parkinson hastalığının en önde gelen bulgularındandır. Hastada hareketleri planlama, başlatma ve devam ettirmede gecikmeler nedeniyle hareketlerde yavaşlık meydana gelmektedir. Ellerin kullanılması ve yürümede belirgin bir yavaşlama görülmektedir.
- Maske yüz: Hastaların mimiklerinde de hareketsizlik meydana geldiği için, yüzde ifadesiz ve donuk bir görünüm meydana gelmektedir.
Ruhsal ve zihinsel bozukluklar
Parkinson hastalığında ilk önce hareketlerle ilgili belirtiler öne çıktığı için, ilk belirtilerin yakınlarınca tespit edilebilmesi güçtür. Fakat hastalık ilerlemeye başladıkça bu belirtiler daha rahat görülebilmektedir. Bunlar;
- İnisiyatif alma konusunda geri durmak: Parkinson hastalığının başlangıç aşamasında ilk olarak ortaya çıkan belirtilerdendir. Hastada sosyal ve iş hayatından geri çekilme, karar alma ve sorumluluk alma konularını başkalarına bırakma görülür.
- Unutkanlık (demans): Doğrudan doğruya bir bunama hastalığı olmasa da, hastalarda bazı zihinsel sorunlar olabilmekte ve hastalık ilerledikçe bu tür belirtiler artış göstermeye başlamaktadır. Sıklıkla karşılaşılan zihinsel problem unutkanlık yaşanmadan önce, hastada zihinsel işlem hızı, planlama, zihinsel fleksibilitede düşüş, içsel ve dışsal bazı dürtüleri baskılama ve özetleme yeteneklerinde bozulmalar görülebilmektedir. Dikkatin sürdürülebilmesinde problemler olabilmekte ve yakın dönem bellek bozukluklarına yol açabilmektedir. Parkinson hastalığının ilerleyen dönemlerinde bazı hastalarda unutkanlık problemi ortaya çıkabilmektedir. Bunun dışında depresyon da sıklıkla görülebilen bir ruhsal problem olarak görülür.
Hastaların tedavisinde kullanılmakta olan ilaçlar nedeniyle dürtü kontrol zorluğu, aşırı yemek yeme, hiperseksüalite, riskli davranışlar sergileme, kumar oynama ve hayal görme gibi hem ruhsal hem de zihinsel problemler yaşanabilmektedir.
Hastalarda uyku bozukluğu da sıkça görülebilmektedir. Bu durum hastalık başlamaksızın da gelişebilmektedir. Uykunun REM adı verilen rüyaların görüldüğü dönemde, hasta hareketlenmekte ve sanki rüyanın içindeymiş gibi saldırganlaşabilmektedirler. Uyku sırasında kollarını ve bacaklarını sallayabilirler, yumruk atabilirler veya korku yaşayarak bilinçsizce bazı hareketler sergileyebilirler.
Parkinson hastalığının diğer belirtileri
Otonomik sinir sisteminde de bazı değişiklikle olabilmektedir. Hastalarda kabızlık, bağırsak hareketlerinde bozukluklar, idrar tutamama, ayağa kalklıldığı zaman tansiyon düşüklüğü, ciltte yağlanma çokluğu ve gözlerde kuruluk gibi sorunlar da Parkinson hastalığında görülen belirtilerdendir.
