Kemoterapi, İlaç yardımı ile kanserli hücreleri öldürmek amacıyla yapılan tedavidir. Kanser tedavileri arasında en etkili olan tedavi şekillerindendir. Uygulanacak olan seanslar yan etkileri, uygulama şekli hastanın durumuna ve kanserin yayılmasına bağlı olarak değişmektedir.
Kemoterapi nedir?
Kanserin yarattığı tümörlerin, ilaçlar yardımıyla yok edilmesi amacıyla uygulanan tedavi şeklidir. Kemoterapide kanser hücrelerinin çoğalması engellenmektedir. Son yıllarda değişen ve teknik açıdan gelişen tedaviler arasında, tümöre karşı en etkili tedavi şeklidir. Birden fazla ilaç ile yapılabildiği gibi, bir ilaçla da yapılabilmektedir.
Bazı kemoterapi tedavileri, cerrahi ve radyoterapi ile birlikte uygulanabilir. Bazen kanser ameliyatları öncesi tümör küçültmek amaçlı kullanılabildiği gibi, cerrahi sonrası kalan kanserli hücrelerin temizliği için, kanserin yayılmasını engellemek amaçlı da uygulanmaktadır.
Kemoterapi ilaçları ve etkileri
Kemoterapi ilaçları farklı etkiler barındırmaktadır. Tümöre direkt etki edenler haricinde, hedefe yönelik ilaçlar ve bağışıklık sistemini kuvvetlendiren ilaçlar olmak üzere çeşitlidir. Hedefe yönelik tedavi, tümör hücresinin yayılmasını engellemektedir. Bu nedenle de hepsinin yan etkisi farklıdır. Kan yoluyla direkt olarak hedefe ilerlemektedirler. Tümöre direk olarak giden kemoterapi ilaçları, tümörlü hücrelerin büyümesine ve çoğalmasına engel olurlar. Yani tümörü yok ederler.
Kemoterapi ilaçları nasıl seçilir?
İlaçlar seçilirken tümörün durumu, yayılma oranı, hastanın yaşı ve genel sağlık durumuna bakılarak seçim yapılmaktadır. Genelde onkologların verdiği bu karara göre, ilaçlar hastaya hangi zaman aralığında uygulanacağına kadar bellidir. Bazen hastanın göreceği yan etkilere göre, ilaçların uygulanma ve aralıkları değişebilir. Genelde en sık 3-4 hafta ya da iki haftada 1 defa uygulama yapılır. Tedavi bir kez başladığında uzun aralar verilmemelidir. Çünkü bu durumda tümör, kendini toplayarak tekrar büyür ve yayılır. Tedavi başladığında amaçlanan, tümörün yok edilmesine kadar devam etmektir. Hasta kendini iyi hissetmese bile tedavi devam eder.
Kemoterapi ilaçları nerede ve nasıl uygulanır?
Kemoterapi ilaçları, bu konuda profesyonel olan hastane ve sağlık personeli eşliğinde uygulanmalıdır. Doktorun bilgisi olmadan asla uygulanmamalıdır. Kemoterapi ilaçları, serum ile damardan veya ağız yoluyla hap şeklinde alınmalıdır. Serum içine karıştırılan ilaçlar çeşitli sürelerle rahatlıkla hastaya verilir. Bazen hastanın hastaneye yatması istenebilir. Kemoterapi, bazen evde ağızdan alınan haplarla da uygulanabilir. Bu ilaçlar, mutlaka eksiksiz ve zamanında alınmalıdır.
Kemoterapinin yan etkileri nelerdir?
Kemoterapinin yan etkileri, her hastada ortaya çıkacak diye bir durum yoktur. Fakat yan etkileri vardır ve bu nedenle de doktorlar, hastaların yan etkiye çok maruz kalmamaları için ek tedavi uygulaması yapmaktadır.
Kemoterapide bulantı ve kusma:
Kemoterapi ilaçları bazen beyni etkiler, kusma ve bulantıya neden olabilir. Bulantı ve kusma kontrol altına alınabilir. Bu yan etkiler için doktorunuz size ilaç verebilir.
Bu dönemde sıcak yiyecekleri tüketmekten kaçının, onun yerine soğuk yemekleri tercih edin.
Bulantıyı önlemek için, sıvı ve yumuşak gıdaları tercih edin. Sıvıları çok yavaş ve yudum yudum tüketin.
Bulantı hissini körükleyecek olan çok baharatlı ve yağlı yiyeceklerden uzak durun, yemek pişirilen ortamlara girmemeye özen gösterin.
Naneli ve ekşi şekerleri yemeyi deneyin. Bu durum, ağızda oluşabilecek olan metalik tadı alacaktır.
Kemoterapi öncesi ve sonrası sıvı diyeti yapın.
Hoşlandığınız filmleri seyredin, müzikleri dinleyin ve kitapları okuyun. Bu sayede, odaklanarak bulantı hissinden uzaklaşırsınız.
Derin nefes alıp vererek açık havada yürüyebilirsiniz.
Sabahları bulantınız varsa, yataktan kalkmadan bulantı ilacı alın ve bulantı yavaşlayınca yataktan kalkın.
Eğer bulantı yemenize ve içmenize engel oluyorsa, çok kusma nedeniyle sürekli su kaybı varsa hemen doktorunuzu arayın.
Kemoterapide saç dökülmesi:
Kemoterapi alan hastalarda kullanılan bazı ilaçlar, saçlarda dökülmelere neden olabilir. Hatta tüm vücut kıllarınız da dökülebilir. Saçlar, ilk kemoterapiden yaklaşık 2-3 hafta sonra dökülür. Tedavide saçların dökülmesi normaldir ve tedavi sonrası tekrar geriye geleceklerdir. Fakat kendinizi kötü hissediyorsanız psikolojik destek alabilir, peruk ya da şapka kullanabilirsiniz.
Kemoterapide halsizlik:
Kemoterapi ilaçları nedeniyle kendinizi halsiz hissedebilirsiniz. Bunun için, günlük aktiviteleri iyi planlamak, hafif yürüyüş ve egzersiz yapmak, ağrı ve depresyonla mücadele etmek, bol sıvı almak gibi yöntemler deneyebilirsiniz.
Kemoterapide ağız içi sorunlar:
Kemoterapi ilaçları bazı hastalarda ağız, boğaz, diş etlerinde kızarıklık ve kanama yapan bazı ağız içi yaralar oluşturabilir. Uzun süre kemoterapi alacak olan hastalardan, bu nedenle ağız içi, diş eti ve diş sorunlarını halletmesi istenir.
Kemoterapide enfeksiyon:
Kemoterapi alındığında, bağışıklık sistemi iyice düşer ve hastalıklara karşı korunmasız hale gelinir. Bu nedenle, hastalara kalabalık yerlere çok gidilmemesi, evde ateşin ölçülerek 38 derece üzerine çıkınca doktoru bilgilendirmeleri, tıraş olurken yaralanmamaları, makat bölgesinin düzenli temizlenmesi ve tahriş edilmemesi önerilmektedir. Günlük yaralanmalarda çizikler bile hemen kapatılmalı, idrar yaparken ağrı, yanma, öksürük, balgam, tırnak çevresinde kızarma ve vajinal akıntı varsa hemen doktora bilgi verilmelidir.
Kemoterapide kanama:
Kemoterapi tedavisi kanın pıhtılaşmasını bozabilir. Ciltte küçük benekler ve morarma varsa, idrarda kan olursa, siyah veya beyaz dışkıda, anormal vajinal kanama ve trombosit sayısında düşmeler varsa doktoru bilgilendirin. Düşmekten ve yaralanmaktan kaçının. Aspirin almayın, yumuşak diş fırçası kullanın ve alkol kullanmayın.
Kemoterapide cinsel yaşam:
Kemoterapi, cinselliği etkileyen bir tedavi değildir. Erkeklerde geçici ya da kalıcı kısırlığa neden olabilen kemoterapi ilaçları vardır. Bu konuda, doktorunuzdan kesinlikle bilgi isteyin. Kadınlarda hormonal sistem ve yumurtalıklar etkilenebilir. Menopoza benzer ateş basmaları, terleme, vajinal kuruluk ve yanmalar oluşabilir.
Kemoterapinin kas ve sinir sistemi etkisi:
Kullanılan bazı ilaçlar, sinir sistemini etkileyerek el ve ayaklarda uyuşmalar, karıncalanmalar veya hissizlik yaratabilir. Çok nadir denge kaybı, eşyaları tutmakta güçlük, eklem ağrıları, kabızlık ve karın ağrısı olabilir. İlaçlar kesildikten sonra, bu işlevler normale döner ve sıkıntı çıkmaz.
Kemoterapinin tedavisinde beslenme:
Kemoterapi alırken veya sonrasında beslenmeye çok dikkat etmek gerekldir. Kilonun korunması, vücudun kas dokularının sağlam kalması ve enfeksiyonlardan korunmak için yediklerinize çok dikkat etmelisiniz. Sebze, meyve, et, balık, yumurta, tahıllar ve bol su mutlaka alınmalıdır.
Kemoterapide tamamlayıcı ve alternatif tıp:
Kemoterapi alırken veya kanser tedavisi sürerken tamamlayıcı tıp tedavisi görebilirsiniz. Fakat bu durumda mutlaka doktorunuzu bilgilendirin. Bazı bitkisel ilaçlar, kemoterapi ilaçlarıyla birleşerek size zarar verebilir. Bu nedenle, doğal ilaçları kullanmadan önce mutlaka doktorunza danışın.
Kemoterapi uygulamasını alırken normal hayatınıza devam edebilirsiniz. Hasta, kendini yorgun ve halsiz hissetmediği sürece çalışabilir ve sosyal hayatına devam edebilir. Kemoterapi döneminde tatil de yapılabilir. Tatile gitmeden önce mutlaka kan sayımı yapılmalıdır.
Kaynak: Bu yazı, memorial.com.tr/saglik-rehberleri/kemoterapi/ kaynak alınarak özgün olarak oluşturulmuştur.
