Ülkemizde birçok kişinin muzdarip olduğu tiroid hastalıkları ile ilgili bazı bilgilerin yanı sıra, nedenleri ile ilgili de bilgiler vermeye çalışacağız.
İyot alımı tiroid hormon sentezi için gereklidir ve yeterli miktarda alınmadığı taktirde iyot yetmezliği meydana gelir. İyot yetmezliği sonucu da tiroid hormon sentezi azalır ve bunun kompanse edilebilmesi için hipofizden TSH salınımı artar. Bu durum tiroid bezinde hiperplazi oluşmasına yol açar ve neticesinde endemik guatr meydana gelir. Vücutta fazlaca bir iyot yetmezliği varsa hipotiroidizm gelişir. Guatr, genetik faktörler ve tiroidit neticesinde gelişebilmektedir veya TSH salgısı yapan bir hipofiz adenomu sonucunda da tiroid hiperplazisi oluşabilir. Çevresel bazı etkenler de tiroid hastalıklarının nedenleri olabilmektedir. Endüstriyel atıklar, pestisidler ve stren, tiroid işlevlerinde değişikliklere yol açabilmektedir.
Tiroid hormonlarına sıcak ve soğuk da etki edebilmektedir. Yenidoğanlardaki hipotermi TSH sekresyonunun artmasına neden olur. Fakat bu durum bebeğin ilk yaşlarında ortadan kaybolur. Bunun tam tersi olarak da sıcaklığa maruz kalınırsa TSH salgısında düşüş meydana gelir. Yani, tiroid hormonları mevsimsel olarak farklılıklar gösterebilmektedir. Açlık, rT3 düzeyinde artışa ve serum T3 düzeyinde düşüşe yol açar. Bu durum, deiyodinaz aktivitesinde meydana gelen değişikliğe bağlı olarak gelişir. Karbonhidrat miktarında gerçekleşen azalma böyle bir etki yapmaktadır. Aşırı bir şekilde beslenme tam tersi bir etki yapar fakat etkisi azdır.
Kişideki psikolojik ve fiziksel stres, değişken olduğu kadar zıt etkiler de ortaya çıkarmaktadır. Stres nedeniyle tiroid hormon sentezinde artış meydana gelir. Sentezde rol alan enzimlerin eksik olması veya organifikasyon defektinde, kalıtımsal şekilde tiroglobulinin anormal bir yapıda olması hormon sentezi yapılmasını engeller. Bu durumun kompanse edilmesi için tiroid bezi hiperplazisi oluşur. Bu tür gen bozukluğu durumunda tiroid hormon sentezi yapılamaz ve hipotiroidi meydana gelir. Ayrıca tiroid bezi atrofisi ve konjenital tiroid bezi yokluğu da hipotiroidi nedenidir. Radyoaktif iyot tedavisi ve tiroidektomiler ile tiroid bezi hasarlanmışsa hormon sentezi yapacak doku kalmadığı için de hipotiroidi gelişmektedir.
Tiroid bezi hastalıklarında otoimmün olaylar:
Graves-Basedow hastalığının nedeni TSH reseptör antikorlarıdır. TSH reseptör antikorları stimülan tipteyse tiroid bezindeki TSH reseptörlerine bağlanmaktadır. Bu, TSH benzeri bir etki göstermekte ve tiroid bezini stimüle etmekte ve hormon sentezini arttırmaktadırlar. TSI’de tiroid bezini stimüle edip hipertiroidi’ye (Graves) yol açarlar. Şayet antikorlar inhibe edici olurlarsa, TSH reseptörlerini bloke ederek etki gösterememesine yol açmakta ve primer miksödem adı verilen hipotiroidine yol açmaktadırlar.
Toplumun yaklaşık %5’lik kısmı otoimmün tiroid hastalıklarından etkilenmektedir. Bunun nedenleri de, daha çok çevresel ve genetik faktörlerin etkileşimidir. İnsanların bu hastalıklara olan eğilimleri HLA-DR genleridir. Çevresel faktörler ise iyot, enfeksiyonlar, ilaçlar, stres ve sigara içmektir.
Tiroid hastalıklarının nedenlerinden biri de enfeksiyon ajanlarıdır. Mesela; streptokoklar ve stafilolok akut tiroidite, virütik enfeksiyonlardan sonra ise subakut tiroidite neden olmaktadır. Yeni bir çalışmada da Herpes virüs tip7’nin Graves hastalığına neden olan etkenlerden biri olduğu belirlenmiştir.
Genetik faktörler de tiroid hastalıklarının nedenlerinden biridir. Nodül ve guatr’da genetik eğilim önemli rol üstlenmektedir. Genetik eğilimden kaynaklanan bir diğer hastalık da tiroid hormon rezistansıdır. Toksik adenomlarındaki neden TSH reseptör mutasyonları ve G proteindir. Ret-protoonkogen mutasyonları medüller tiroid kanserinde sıklıkla görülmektedir. Tiroid hormon reistansına da tiroid hormon reseptör mutasyonları neden olmaktadır. Genetik araştırma çalışmalarında, FOXE1 genindeki rs1867277 varyantı tiroid kanserine eğilim meydana getirmektedir.
Tiroid kanseri etiyopatogenezinde radyoterapi de rol üstelenmektedir. Boyna yönelik olarak çocukluk döneminde uygulanan radyoterapi, ileriki yaşlarda tiroid kanseri oluşumuna yol açabilmektedir.
Tiroid hormon seviyesini etkileyen ilaçlar:
Tiroid harici hastalıklar ve alınan bazı ilaçlar tiroid fonksiyonlarının değişmesine yol açabilmektedir. Örneğin; Lityum kullanan kişilerde hipotiroidi, amiodaron kullananlarda hipertiroidi veya hipotiroidi gelişebilmektedir. Kanser hastası olanların tedavilerinde kullanılan Sunitinib adlı ilaç da hipotiroidi gelişmesine neden olabilir.
- TSH sekresyonunu inhibe eden ilaçlar: Dopamin, oktireotid, dobutamin ve glukokortikoid.
- Tiroid hormon salınımını inhibe edenler: Lityum, aşırı iyot alımı, aminoglutetimid ve glukokortikoid.
- Tiroid hormon sentezini arttıran iyot yüklemeleri: Kontrast ilaçlar, topikal iyot ilaçları ve amiodaron.
- Anormal immun fonksiyonu arttıranlar: Monoklonal antikor tedavisi, interferon ve interlökin1.
- T4 ve T3’ün bağlayıcı proteinlere bağlanmasını değiştirenler:
TBG seviyesini arttıranlar: Metadon, eroin, östrojen, perphenazin, klofibrat, 5-fluorourasil ve tamoksifen.
TBG seviyesini azaltanlar: L-asparaginaz, androjenler ve glukokortikoid.
- T4 ve T3’ü bağlayıcı proteinlerden ayıranlar: Salisilatlar, furosemid, karbamazepin, fenitoin, heparin ve nonsteroid antienflamatuvar ajanlar.
- Tiroid hormon etkisini modifiye edenler: Fenitoin ve amiodaron.
- T4 ve T3’ün vücuttan atılmasını arttıranlar: Fenitoin, barbituratar, rifampisin, karbamazepin, fluoxetin ve sertralin.
- T4’ten T3’e dönüşümü inhibe edenler: Kontrast ilaçlar, amiodaron, beta blokerler, ipodate, glukokortikoid ve iopanoic asit.
- T4 ilaç absorbsiyonunu bozanlar: Kalsiyum karbonat, ferroz sülfat, alüminyum hidroksit, kolestiramin, sukralfat, kolestipol ve soya ürünler.
Tiroid hormon seviyesinde çevresel kirlilik ve kimyasalların etkileri:
Tiroid hormonlarını etkileyen unsurlar arasında kimyasal maddeler, çevresel kirlilik ve endüstri atıkları bulunmaktadır. Bunları sıralamak gerekirse;
- Poliklorlu Befenil Bileşikleri (PCB): T4 yapısına benzeyen bu madde birçok ülkede yasaklanmıştır. PCB’ler T3 ve T4’te azalmaya, TSH’de artışa yol açar. İlk olarak 20’li yılların sonlarında kullanılmaya başlayan PCB’lerin 100’ün üzerinde çeşidi bulunmaktadır. Daha çok elektrik santrallerindeki transformatörlerin yalıtımında, boya ve yapıştırıcılarda esneklik sağlamak amacıyla ve elektrikli aletlerde kullanılmaktadır.
- Dioxinler: Böceklerin itlafında kullanılan bu maddenin birçok türü oldukça tehlikelidir. İnsanlarda kanser ve daha birçok hastalığa yol açmaktadır. PCDDs ve PCDFs endüstri yanma ürünleridir ya da böcek ilaçlarıdır. Bu maddeler T4 ve serbest+ azaltmakta ve TSH’yi arttırmaktadır.
- Alev geciktiriciler: Bunlar günümüzde oldukça yaygın olarak kullanılmaktadır. Daha çok elektronik cihazlarda, boyalarda, plastik ürünlerde ve sentetik ürünlerde kullanılmaktadır. Bu kimyasal maddeler tiroid hormonlarının azalmasına neden olurlar.
- Böcek ilaçları: DDT türü böcek ilaçlarının tiroid hormonlarını bozma özelliği bulunmaktadır.
- Perflorine kimyasallar: Bunlar yüzey koruyucu şeklinde kullanılmaktadır. Genellikle boyalarda ve yağ kaplama malzemelerinde yer alan bu kimyasallar tiroid hormonlarının azalmasına yol açarlar.
- Phthalates: Bu kimyasallar daha çok plastik ürünlerde kullanılmaktadır. Hastanelerde yenidoğan bebekler bu şekilde maruz kalmaktadırlar.
- Bisphenol A: Bazı gıda ve su plastiklerinde yer alan bu kimyasal, tiroid hormonlarını bozabilmektedir.
- UV filtreleri: UV filtreleri de tiroid hormonlarının yapısında değişiklik meydana getirebilmektedir.
Kimyasallar ve etki mekanizmaları:
- Tiroid iyot uptake inhibe edenler: Tiyosyanat, perklorat ve nitratlar tiroid bezinin iyot tutulumunu önlemektedir.
- T4 yarı ömrünü azaltanlar: Dioxins, furans ve organochlorine pestisidler.
- Tiroid hormon reseptörünü bloke edenler: Triclosan, Bisphenol A, PCBs ve PBDEs.
- TPO aktivitesini inhibe edenler: İsoflovanlar.
- T4’ü transtiretinden ayıranlar: Hydorxylated PCBs ve PBDEs.
