Guatr nedir, belirtileri, nedenleri ve tedavisi: Troid bezinin büyümesi nedeniyle ortaya çıkan ve kanserli olmayan guatr hastalığı bulunan bir hasta, normal düzeyde tiroid hormonu seviyesine sahip olabilmektedir. Bazı hastalar yüksek tiroid hormonu (hipertiroidi) ve düşük tiroid hormonu (hipotiroidi) seviyesine sahip olabilmektedir.
Guatr nedir?
Tiroid bezi, adem elmasının altında kelebek biçiminde olan bir bezdir. Tiroid bezinin aşırı büyümesi sonucu guatr adı verilen sağlık problemi ortaya çıkmaktadır. Genellikle ağrısız olan guatr, tiroid bezinin çok fazla büyümesi nedeniyle yutkunma sorunu ve kronik öksürük yaratabilir.
Guatr, daha çok kişinin beslenmesindeki iyot eksikliği sebebiyle gelişmektedir. Bugün tuzlara iyot ilave edilmesi nedeniyle, tiroid hormonunun dengesiz üretilmesi, tiroid bezinde nodüllerin meydana çıkması ve gebelik neticesi olabilmektedir. Ülkemizde nüfusun %30’u guatr hastalığına maruz kalmakta olup, daha çok kadınlar ve her yaşta çocuklarda görülebilmektedir.
Guatr belirtileri:
Guatr belirtileri fark edilebilir seviyede olmadığı için, birçok kişi guatr hastası olduğunu bilmemektedir. Guatr hastalığının ana belirtisi tiroid bezinin büyümesidir. Tiroid bezindeki büyüme bir süre sonra fark edilebilir duruma gelmektedir.
Guatr iki türlüdür;
- Diffüz guatr: Tiroid bezinin tümü şişmektedir ve dokunduğunuzda pürüzsüz olur.
- Nodüler guatr: Tiroid bezinin bazı bölümleri şişmektedir ve dokunduğunuzda pütürlü olduğunu fark edersiniz.
Guatr hastalarında görülebilen diğer belirtiler;
- Sesin boğuk çıkması
- Fazla öksürmek
- Boğaz kısmında sıkılaşma hissetmek
- Az olsa da yutkunmada güçlük yaşamak
- Nefes alıp vermede zorlanma
Guatr’ın sebepleri ve risk faktörleri:
İyot yönünden zayıf bir beslenme: En yaygın neden yetersiz iyottur. Özellikle Karadeniz gibi kara lahananın çok tüketildiği bölgelerde guatr daha çok görülmektedir. Kara lahanada bulunan bir bileşen iyotu bağlar ve emilimini önler.
İyot, denizde ve toprakta bulunan bir elementtir. Bundan dolayı balık ve deniz ürünleri ile süt ve birçok sebze iyot barındırmaktadır. Tiroid hormonlarının üretilebilmesi için iyot gerekir. İyotun yeterli olmaması durumunda tiroid bezi, hormon üretebilmek için büyümeye başlamaktadır.
Cinsiyet: Erkeklere nazaran kadınlarda daha fazla görülmektedir.
Yaş: Gençlere göre 50 yaşı geçmiş olan yetişkinlerde guatr riski daha fazladır.
Otoimmün hastalıklar: Geçmişinde otoimmün hastalığı olanlar ya da aile geçmişinde olanlarda guatr hastalığı görülme ihtimali daha çoktur.
Gebelik ve menapoz: Gebe kalan kadınlar menapoz dönemine yakınlarsa guatr riski ile karşılaşabilmektedirler.
İlaçlar: Bağışıklığı baskılayan ilaçlar, antiretroviral ilaçlar, kalp ilacı ve lityum kişide guatr riskini arttırmaktadır.
Radyasyon: Özellikle göğüs ve boyundan radyasyon alan kişilerin guatr olma riskleri daha fazladır.
Hipertiroidi: Tiroid bezi gereğinden fazla aktif ise, tiroid bezi uyarılmakta ve büyümektedir.
Hipotiroidi: Yeterli çalışmayan tiroid bezi nedeniyle de guatr oluşabilir. Tiroid hormonu üretimi yetersiz ise tiroid bezi uyarılır ve büyümesine yol açabilir.
Sigara: Yapılan bazı çalışmalar sigara içenler ile guatr arasında ilişki olduğu görülmüştür.
Enfeksiyonlar: Bazı parazitler guatr riskini arttırmaktadır. Mantarlar ve bakteriler yüzünden enfeksiyon kapanlarda guatr riski artış göstermektedir.
Bazı besinler: En başta kara lahana, ıspanak, tofu, soya fasulyesi, yer fıstığı gibi besinler tiroid bezinin işlevlerini bozabilmektedir.
Fazla iyot alınması: İyotun aşırı miktarlarda alınması da guatr riskini yükseltmektedir.
Tiroid kanseri: Tiroid kanseri hastalarının guatr hastalığı olasılığında artış görülmektedir.
Guatr hastalığı teşhisi:
Hastanın boyun kısmına elle dokunularak ve yutkunma problemi olup olmadığı ile ilgili sorular sorularak guatr teşhisi yapılabilmektedir. Nodüller de elle kontrol edilerek anlaşılabilmektedir. Fiziksel inceleme sonucunda tiroid bezinin büyüklüğü ve şişlik derecesi ile ilgili fikir sağlanabilmektedir. Guatr’ın temelinde yatan nedeni bulmak için de bir takım testler yapılabilir. Bunlar;
Hormon testi: Tiroid ve hipofiz bezlerinin ne kadar hormon salgıladığı bu test ile ölçülmektedir. Tiroid bezlerinin yetersiz çalışması tiroid hormonunun düşük olmasıyla anlaşılmaktadır. Düşüklüğünde tiroid uyarıcı hormon düzeyi yüksek olur. tiroid uyarıcı hormon, hipofiz bezi tarafından salgılanmaktadır ve tiroid bezini uyarmaktadır. Tersi olduğunda yani tiroid uyarıcı hormon değerleri düşükse, tiroid hormonu değerleri yüksek olur ve aşırı aktif bir tiroid bezini ifade etmektedir.
Antikor testi: Bu kan testinde antikorların varlığı, temelindeki nedenin ne olduğunu gösterebilmektedir.
Ultrason: Hastanın boyun kısmına bir transdüser tutulur. Ultrasonun ses dalgaları boyun kısmı ve ensede giderek yankı şeklinde geri dönmektedir. Yankılardaki değişimler ekranda şekillenerek görüntülenebilmektedir. Bu sayede de tiroid bezinin boyutu ve nodülün varlığı tespit edilebilir.
Guatr hastalığının tedavisi:
Guatr tedavisinde faktörlere bağlı olarak değişiklikler olabilir. Tiroidin büyüklüğü, belirtileri, mevcut belirtilerin ciddiyeti, altındaki sebepler tedaviyi şekillendirmektedir. Guatr küçük ise ve düzgün çalışıyor ise uzun süreli bir gözlem yapılarak tedaviye gerek kalmaz.
Tiroid yetmezliği:
Tiroid yetmezliğinde doktor sentetik hormon yazarak açığı kapatmayı amaçlar. Günde bir hap alınır. Bu hormon terapisinde kas krampları, göğüste ağrı ve kalp atışlarında düzensizlik gibi birkaç gün içinde geçen bazı yan etkiler görülebilmektedir. Ayrıca uykusuzluk, kilo kaybı, ishal, baş ağrısı, kalp atışında artış ve aşırı terleme olabilmektedir.
Tiroid bezinin aşırı aktif olması:
Bu durumda tiroid bezinin ürettiği hormonların azaltılabilmesi için tiyonamid verilmektedir. Hasta birkaç hafta ilacın etkisini görmeyebilirler. İlacın eklem ağrısı, deri döküntüsü, ateş, baş dönmesi ve ağız ülseri gibi yan etkileri olabilir. İlaç tedavisi 2-4 ay kadar devam eder.
Radyoaktif iyot: Bu durumda iyot ağız yolu ile alınmaktadır ve aşırı aktif tiroid bezi için uygulanan tedavilerdendir. Radyoaktif iyot tiroid hücrelerini parçalamakta ve guatr’ı küçültmektedir.
İyot takviyesi: İyot eksikliğinden kaynaklanan bir guatr varsa hastaya iyot takviyesi uygulanmaktadır. İyot takviyesi doktorun önerisine göre alınmalıdır.
Cerrahi uygulama: Tiroid bezinin aşırı büyümesi nedeniyle hasta yutkunma ve solunumda güçlük yaşatıyorsa, uygulanan tedaviler de fayda sağlamadıysa cerrahi müdahale yapılabilir.
Ameliyatta tiroid bezinin yarısı alınmaktadır. Uygulamada tiroid bezinin hormon üretimine devam edebileceği kadar müdahale yapılmaktadır. Bazen hastaların hormon terapi alması gerekebilir. Ameliyat sonrası enfeksiyon, gırtlak sinirlerinde hasar, paratiroid bezinde hasar gibi komplikasyonlar görülebilmektedir.
