Kemik iliği nakli nedir hangi hastalıklarda uygulanır?

Kemik iliği, diğer adıyla kök hücre nakli bireyin kendi (otolog) hücrelerinin öncelerden alınarak depolanması ve sonradan bireye tekrar verilmesi veya bir kişiden alınan sağlıklı kök hücrelerin başka birine (allojeneik) transfer edilmesi işlemidir.

Başka bireyden alınan kök hücrenin kaynakları olarak şunlar sıralanabilir; Kordon kanı, HLA uyuşması olan sağlıklı akraba veya yabancı bireyler ve yarım uyumlu anne, baba, çocuk veya kardeşlerdir. Otolog kök hücre naklinde ise kaynak bireyin kendisidir.

KEMİK İLİĞİ NAKLİNİN UYGULANDIĞI DURUMLAR NELERDİR?

Bireye uygulanan tedaviler fayda sağlamamış ise kemik iliği nakli uygun görülebilir. Kemik iliği nakli Lösemi, lenfoma, miyelidisplastik sendrom, multiplmyelom, kemik iliği yetmezliği türü hastalıklarda önerilen bir tedavi seçeneğidir.

Bireye yüksek doz tedavi uygulanması amacıyla otolog kök hücre nakli yapılmaktadır. Yüksek doz tedavinin vücutta oluşturacağı hasarın önüne geçmek amacıyla yapılır.

Allojeneik kemik iliği naklinin uygulandığı durumlar şunlardır:

-Akut miyelod lösemi (AML)

-Kronik miyelositik lösemi (KML)

-Kronik lenfosit lösemi (KLL)

-Non-Hodgkin lenfoma (HDL)

-Hodgkin lenfoma (HL)

-Miyelodisplastik sendorm (MDS)

-Ağır aplastik anemi(AAA)

-Kemik iliği yetmezliği olan durumlarda

Otolog kemik iliği naklinin yapıldığı başlıca hastalıklar:

-Multiplmyelom (MM)

-Hodgkin lenfoma

-Non-Hodgkin lenfoma

-Akut miyeloid lösemi

NAKİL İÇİN HÜCRELERİN TOPLANMASI

Sağlıklı kemik iliği verici bireyden kök hücre almanın iki yöntemi bulunmaktadır. Birinci yöntem olarak kemik iliğinden kök hücre almak; bu metotta kemik iliği verecek olan birey ameliyathane ortamında genel anestezi kullanılarak uyku durumuna geçirilir ve özel iğneler ile verici bireyin kalça kemiğinin içinden kök hücre toplanır. İkinci kullanılan teknikte ise, kemik iliği vericisi olan bireye büyüme faktörü uygulanır, kemik iliğinde dolaşan kök hücreler kana yönlendirilerek aferez cihazı aracılığıyla vericinin kolunda bulunan kan damarlarından alınmasıdır.

KÖKÖ HÜCRE NAKLİ NASIL YAPILIR?

Alınan kök hücreler bireye damar yolundan veririlir. Santral ve venöz kateter denilen damar içine yerleştirilen malzemeler kullanılmaktadır.

KÖK HÜCRE NAKLİNİN AŞAMALARI

Nakil durumunun tamamını 3 aşamada inceleyebiliriz. Bunlardan ilki olan hazırlık aşaması diye adlandırılan tedavi dönemidir. Bu dönem içinde hastalığın evresi, ağırlığı ve hastanın yaşına göre uygun tedavi seçimi yapılır. Tedavi süreci birimlere göre değişiklik gösterebilmektedir. Hazırlık döneminin kendi içerisinde 3 aşaması bulunmaktadır; hastada bulunan hastalıklı hücrelerin yok edilmesi, ardından hasta bireye  verilecek olan kök hücreye yer açmak için kemik iliğinin boşaltılması ve son olarak hastanın alacağı hücrelere reaksiyon göstermesini engellemek amacıyla bağışıklık sisteminin baskılanmasıdır.

Kemik iliği naklinin ikinci aşaması ise kök hücrelerin alıcı bireye verilmesidir. Üçüncü ve son aşamadaysa alıcıya ilave edilen kök hücrelerinin kemik iliğinde çoğalmasıdır.

Hastalar nakil işleminin ardından taburcu olduktan olurlar. Bunun devamında nakil polikliniğinde takipleri yapılmaya devam eder. Bu takiplerin sıklığı hastanın durumuna göre değişkenlik göstermektedir. İlk üç aylık sürede, haftada veya iki haftada bir olmak üzere takip programı ayarlanır. Nakilin ardından ilk bir yıl boyunca ayda bir kontrol yapılması gerekmektedir. Bir yılın ardından hastanın durumuna göre kontrol sıklığı değişkenlik gösterebilir.

KÖK HÜCRE NAKLİNDEN SONRA OLUŞABİLECEK PROBLEMLER

Kemik iliği naklini takiben hastada bazı komplikasyonlar görülebilir. Bu komplikasyonların başında graftversushost (GVHH) hastalığı gelmektedir. Bu hastalık, vericinin sahip olduğu bağışıklık hücresinin, alıcı bireyin vücudunda ortaya çıkardığı bir mücadele türüdür. Yani verilen kök hücre, alınan vücudu tanımayarak dokulara karşı bir savaş başlatarak vücudun farklı doku ve organlarında hasar ortaya çıkmasına sebep olur. Bu doku ve organlardan en sık etkilenenler; cilt, karaciğer ve gastrointestinal (mide-bağırsak) sistemidir. Bu hastalığın belirtileri arasında kaşıntı, bulantı-kusma, ishal, ciltte kızarıklık; karaciğer testlerinde bozulmalar bulunur. Hastalığın görülme sıklığı olarak, HLA tam uyumlu kardeş vericilerinden alınan kök hücrede %30-40; akraba dışındaki vericilerden alınan kök hücrede ise %60-70 oranında rastlanır.

Ortaya çıkması muhtemel bir diğer komplikasyon ise, vericiden alıcıya yerleştirilen kemik iliği kök hücrelerinin, alıcının kemik iliğinde çoğalamamasıdır. Böyle bir durumun ortaya çıkması halinde kan tahlili yapılarak sonuçlarına göre tekrar bir kök hücre nakli yapılması düşünülür. Bu hastalık nakilden sonra nüksedebilmekte, yani tekrar ortaya çıkabilmektedir. Kök hücre naklinin ardından alıcının vücudunda enfeksiyon sık görülmektedir. Bunun önüne geçmek için hasta bireylerin enfeksiyondan korunması oldukça önemlidir.

İLERLEYEN DÖNEMLERDE ORTAYA ÇIKABİLEN RAHATSIZLIKLAR

Kök hücre naklini gerçekleşmesinin ardından ortaya çıkan bazı sorunlar uzun vadeli olup, hastanın yaşamını olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Bu sorunlardan bazıları şu şekilde sıralanabilir:

-Katarakt

-Hormon dengesizlikleri

-Sekonder (İkincil) kanserler

-Osteoporoz

-Kas-iskelet sistemi hastalıkları

-Ciltte bozulmalar

-Üreme sistemi hastalıkları

HANGİ BELİRTİLERDE DOKTORA BAŞVURULMALIDIR?

-Ateş

-İshal

-Bulantı-kusma

-Kızarıklık ve kaşıntı

-Baş ağrısı

-Ağızda yara oluşması

-Nefes darlığı

-Görme bulanıklığı

-Kateter takılan bölgede kızarıklık ve ağrı

Yazar: Mehmet Ali Bozkurt

Kaynaklar;

milliyet.com.tr/kemik-iligi-nakli-hangi-pembenar-detay-genelsaglik-2325242/