Zeka, farklı şekillerde tanımlaması yapılan bir şeydir. Bir tanımlamaya göre zeka bir adaptasyondur. Başka bir tanımlamaya göre testlerle ölçülen bir şeydir, Bir diğer tanımlamaya göre de, tekrarla kazanılan bir davranış alışkanlık sürecidir. Tüm bunlarda deneme, yanılma, alışkanlıklar ve araştırmalar bulunmaktadır. Yazımızda, zeka ve zeka testleri ile ilgili bilgiler vereceğiz. İşte, detaylar;
Zekayı etkileyen faktörler:
- Genetik faktörler,
- Çevresel faktörler,
- Beslenme faktörü’dür.
Fonksiyonel açıdan bakıldığında zeka, tanıma fonksiyonlarının zamanla bir denge meydana getirmesidir. Yapısal yönden bakılacak olursa, zeka aksiyonların giderek ters giderliği ile belirlenmektedir. İlkel aksiyonlar ise tek yönlü olmaktadır.
Örnek olarak kedinin süt içmesini verebiliriz. Bunlar bir amaca ulaşabilmek için gerçekleştirilen fillerdir. Amaç elde edildiğinde geriye bir şey kalmaz. Üstün zekalı fiiller işlemlerdir ve bunlar öyle aksiyonlar ki maddi olabildiği gibi ters gider karakterde olmaktadır. Buna örnek verecek olursak; 1+1=2’dir ve 2’den 1 çıkarılırsa 1 kalır. Toplamayı çıkartmaya döndürmek ters giderlik işlemi olmaktadır.
Zekanın aşamaları:
- Duyu hareket zekası: 0 – 1,5 ve 2 yaşına kadar
- Somut işlemler: 2 – 11 ve 12 yaşlar
- Formasyon dönemi: 1,5 ve 7 – 8 yaşlar
- Denge dönemi: 7 – 8 ve 11 -12 yaşlar
- 3’üncü soyut işlemler: 11 – 12 ve 14 – 15 yaşlar
Duyu hareket zekası:
Hareket ve algılardan meydana gelen zeka şeklidir ve çocuğun konuşmaya başlamasından önceki dönemde yer almaktadır. Köhler, duyu – hareket zekasının genel olarak antropoid maymunlarda bulunmaktadır. Bu maymunlar, meyveyi alabilmek için bir araç kullanabilmekte, dolambaçlı bazı yolları deneyerek meyve ile arasındaki engellerden kurtulmaktadır. Bu davranış şekli 11-12 ve 18. aylardaki çocuklarda görülmektedir.
Birinci aşama – Reflekslerin işletilmesi (0-1,5 ay): Çocukta doğumda refleks faaliyetleri görülmektedir. Bunlar göz bebeği, göz kapağı ve emme refleksi gibi reflekslerdir. Bunlar çevreyle ilişkilerinde önemlidir ve çocuğun psikolojik hayatını belirlemektedir. Bebek ağzına bir nesne değdiği zaman emme refleksi olur, yorganı, parmağını veya çarşafı emmek için ağzına götürür. Anne memesini görürse hemen ona doğru yönelir.
İkinci aşama – İlk alışkanlıkların kazanılması (1-4,5 ay): Bebeklerin bir kısmı birinci ay sonunda ellerini ağızlarına götürerek parmaklarını emmeye başlarlar. Bebeğin ağız tepkisi ile el tepkisi kaynaşmıştır ve yeni bir kazanç oluşur. Kendiliğinden gelişen bir şey alışkanlık halini almaktadır. Duyduğu bir sese bakıp elini ona götürür veya yanan bir kibrit alevini izlemeye başlar.
Üçüncü aşama – Amaçla aracın ayırt edilmesi (4,5-8.9. aylar): Bebek ayaklarını kullanarak oyuncak bebeğine vurur, onu sallayarak bunu yapmaya devam eder.
Dördüncü aşama – Araçla amacın birbirine bağlanması, yeni durumlara uygulanması (8,9-11 ve 12. aylar): Bebekte ilk defa zeka içeren davranışlar başlar. Artık nesneleri sallamaya başlamıştır. Bir şeyin arkasındaki başka bir şeyi bulabilmektedir.
Beşinci aşama – Deneylerle yeni araçların keşfedilmesi (11-12 ve 18. aylar): Çocuk, artık deneme yoluyla yeni şeyler keşfedebilmektedir. Bir örtünün üstündeki şeyi yakalayamazsa bile örtüyü çekerek onu düşürüp alabilmektedir.
Altıncı aşama – Zihinsel düşünceyle yeni araçların bulunması (18-24. aylar): Çocuk, deneme yolu ile değil, ilişli bilincini kullanarak kendisini kontrol edebilir ve hareket edebilir. Önceden edindiği deneyimlerle yeni karşılaştığı sorunları çözmeye başlar.
Somut işlemler:
Formasyon dönemi (1,5 – 7 ve 8. yaşlar): Çocuklarda bu dönemde sembolik düşünce doğmaktadır. Diğer bir ifadeyle çocuk bir şeyi, başka bir şey aracılığı ile canlandırabilmektedir. Örnek verecek olursak; Oyun sırasında beyaz bir taşı ekmek yerine kullanabilir. 1,5 yaşında olan çocuklarda sembolik fonksiyon görülmektedir. İlk olarak kullanmaya başladığı sözlü şemalar, çocuğun duyu hareket şemalarının kavramlaşma yoluna girdiğini göstermektedir. Bu durum ağır bir süreçte gelişir. Öncelikle yarı sözlü işaretler kullanarak duyu hareket şemaları bir nesneyi veya bir kelimeyi ortaya koymaz, daha çok birbirine benzer tecrübeleri ortaya koyar. Örnek olarak; Tren gören bir çocuk çuf çuf diye ses çıkarır ve bu sesleri farklı durumlarda araba gördüğünde veya bir adam gördüğünde de tekrarlayabilir. Bu aşamadaki çocuklar egosantrik düşünürler. Türlere göre tanımlama yapabilir ancak bazı ve hepsi gibi ayrımları henüz yapamazlar.
Denge dönemi (7-8. yaşlar): Bir bütünde oluşan genel bazı değişiklikler çocuk için oldukça önemlidir. Çocuklarda sınıflama, değişmezlik, serileme, mekan ve sayı kavramları oluşmaya başlamıştır.
Soyut işlemler (11-12. ve 14-15. yaşlar): Çocuklarda 7-8 yaşlarında sosyalleşme başlar, 11-12 yaşlarında da oyun kurallarının, kişilerarası anlaşmalar neticesinde oluştuğunu anlayacak düzeydedir. Bu dönemde çocuk görüş alışverişleri yapabilir, olaylar gerçekleşmeden sonuçlarını öngörebilmeye başlamıştır artık. Kanıtlara bağlı olarak fikirleri kabul etmeye, varsayımlar yapmaya, olayların nasıl geliştiğini düşünmeye, doğa üstü ve duyu dışı olayları kavramaya başlamıştır. Mantıklı bir şekilde yargılarını destekler ve karmaşık ilişkileri çözmeye çalışmaktadır.
Zeka testleri nelerdir?
Wisc zeka testi:
5-15 yaş aralığındaki çocuklara uygulanan bir zeka testidir. Bu testte genel bilgi, genel kavrama, aritmetik, kelime bilgisi, benzerlikler, resim düzenleme ve tamamlama, parçaları yerine koyma, küp yerleştirme ve labirentler yer almaktadır. Testin sonucunda zeka bölümü ortaya çıkarılmaktadır. Bunlar;
- Çok üstün zeka; 130 ve üzeri,
- Üstün zeka; 120-129,
- Parlak zeka; 110-119,
- Orta zeka; 90-109,
- Normal zeka; 80-89
- Sınır hali; 70-79,
- Geri zeka; 69 ve altında olanlar.
Sadece tek bir testle çocukların değerlendirilmesi hatalıdır. Faklı zamanlarda ve değişik ortamlarda testin tekrarlanmasında fayda vardır. Yani tek bir test ile yetinmemeli, değişik zeka testleri de yaptırılarak bunların ortalaması alınmalıdır. Bunun nedeni, bir tek zeka testinden alınan sonuçların bazen yanıltıcı olabilmesidir.
Stanfort – Binet zeka testi:
Bu test 5-15 yaşlar arasındaki çocuklarda kullanılmaktadır.
Wisc-R zeka testi:
Uygulanan bu test 6-16 yaş aralığında bulunan çocuklarda kullanılır.
Good Enough – Harris (Bir insan çiz testi):
Çocuklardan bir insanın resmini çizmesi istenmektedir. Test ile çizdiği resmin detaylarına bakılarak puanlanır. Aldıkları puanlara göre de çocuğun zekası ile ilgili genel bilgiler elde edilir.
Cattel zeka testi:
Çocukların dikkatini ölçmeye yarayan bir zeka testidir. Çocuklardaki muhakeme, dikkat, algılama, kelime bilgisi, hafıza kabiliyeti, sözel ifade yeteneği, motor becerileri, genel kavrayış ve genel bilgileri ölçülür. Test sayesinde çocuğun zihinsel durumuna bakılarak, zekasında herhangi bir problem var mı anlaşılmaya çalışılır.
Psikolojik testler:
Uygulanan bu testlerin amacı bilinçaltlarını ortaya çıkarmaktır. Örnek verirsek; Bir resim çizdirerek çocuk hakkında oldukça önemli bulgular elde edilebilmektedir. Çocuk güvensiz mi, zihinsel bir problemi var mı, içe dönük mü değil mi, ailesiyle bir problemi var mı gibi sonuçlar çizdiği resme yansımaktadır.
Cümle tamamlama testi:
Bu test ile çocuğun eksik bırakılmış olan cümleleri tamamlamaları istenmektedir. Bu sayede çocukların bilinçaltında yaşadıkları problemlerin ortaya çıkarılması sağlanmaktadır.
Zeka testi testleri açıklama
