Çocuklardaki özel öğrenme güçlüğü – Disleksi tanısı koyabilmek için, hastaya klinik muayenenin yanı sıra psikometrik test ve değerlendirmeler ile detaylı bir öykü alınması gerekmektedir.
ÖÖG (özel öğrenme güçlüğü) – Disleksi tanısında çocuğun akademik başarısı, ders çalışma alışkanlıkları, oryantasyonu, dokunsal algısı ve ince-kaba motor becerileri sorgulanmaktadır. Tanının konulması, özel eğitim almanın gerekliliğinin belirtilebilmesi açısından önceliklidir.
Tanı koymak ya da koymamaktan daha çok, mevcut belirtileri tüm detaylarıyla incelemek ve gerekli olan tedavilerin çocuk için uygun şekilde planlanması önemlidir. ÖÖG tanısının konulmasından önce de ÖÖG’ye yönelik tedavilere başlanabilmektedir. Tanının yapılmasından çok var olan bozukluğun şiddeti daha önemlidir. Uygulanan tedaviyle öğrenme güçlüğü belirtileri azaltılmaya çalışılır. ÖÖG’de tedavi DEHB’ye nazaran çok daha uzun sürer.
Özel öğrenme güçlüğü (ÖÖG) – Disleksi tanısında kullanılan testler:
WISC-R Testi;
Disleksi tanısı konulurken çeşitli zeka testlerinden faydalanılmaktadır. Ülkemizde en geçerli ve ilk sırada gelen zeka testi WISC-R testidir. WISC-R testi, 6 yaşını dolduran ve 16 yaşını doldurmayan çocuklarda ve ergenlerde kullanılmaktadır. Bununla birlikte testin yönergelerinin anlaşılabilmesi ve uygulanabilmesi için, çocuğun veya ergenin genel gelişiminin yeterli düzeyde olması gerekir.
Bu test genel bir zeka puanı ve iki temel alt puanı ortaya çıkarır. Alt puanlar sözel ve performans ile ilgili puanlardır. Bunun yanı sıra 6 sözel alt testi ve 6 performans alt testi bulunmaktadır. WISC-R testinin bitirilmesi için bütün alt testlerin uygulanması gerekmez. Alt testlerin puan dağılımları da ÖÖG tanısı açısından oldukça faydalı olmaktadır.
Toplam genel zeka puanı, sözel ve performans alt puanları, ortalama 100 puandır. 70 puanın altı zihinsel işlevlerde yetersizliği, 130 puanın üstü çok yüksek zihinsel bir gelişimi tanımlamaktadır. Sözel ve performans alt puanlarının arasında 15 puan ve daha yukarıda bir farkın olması, ÖÖG varlığının olduğunu düşündüren bir bulgudur. Sözel zeka bölümü puanı, performans zeka bölümü puanından 15 puan düşükse dilsel, performans zeka bölümü puanı sözel zeka bölümü puanından 15 puan düşük çıkarsa görsel motor-algısal alanda problem olduğu varsayılabilir.
Sözel alt testler; Genel bilgi, sözcük dağarcığı, benzerlikler, yargılama, aritmetik ve sayı dizisi.
Performans alt testler; Resim düzenleme ve tamamlama, parça birleştirme, küplerle desen verme, labirent ve şifre.
Alt testlere bağlı olarak da bazı yetenek kategorileri de tanımlanmıştır. Bunlar;
Kazanılmış bilgi kategorisi; Genel bilgi, sözcük dağarcığı, aritmetik, bilgiyi kazanma ve bu bilgiyi kullanabilme yeteneği.
Mekansal yetenek kategorisi; Resim tamamlama, parça birleştirme, küplerle desen; Çok boyutlu mekanda obje veya sembolleri manipüle edebilme yeteneği ölçülür.
Kavramsal yetenek kategorisi; Benzerlikler, yargılama ve söcük dağarcığı; dil işlevleri ile ilgili yetenekleri içine almaktadır.
Sıraya koyma yeteneği kategorisi; Çocuğun belleğinde depolanan hem görsel hem de işitsel uyarıcıları peşisıra koyabilme yeteneği ölçülür.
Sıralanan bu kategorilerin her birinden sağlanacak toplam puan ortalama 30’dur. Buna bağlı olarak teste tabi tutulan bireylerin zayıf ve güçlü yönleri belirlenir. ÖÖG – Disleksi’de kavramsal yetenek kategorisinin ortalama puanı 30’un altına düşmez. Ancak genel zeka geriliklerinde 30 puanın altına düşmektedir. ÖÖG’de en düşük olan kategori kazanılmış bilgi kategorisidir. Bunu sıraya koyma yetenekleri ve mekansal yetenek kategorileri takip etmektedir.
Saat çizim testi;
Bu zeka testinde çocuklardan saat resmi çizmeleri istenmektedir. Sonrasında resme sayıları da eklemeleri istenir. Bu sırada sayıların sıralamasına dönük yaşadıkları sorunlar not alınır. Test sonucunda görsel algılama, sıraya koyma, motor becerilerindeki zayıf ve güçlü yönler ortaya konulur.
Okuma – yazma becerilerinin incelenmesi;
Çocukların yaşıyla orantılı gittiği sınıf seviyesinde bir metin okutulmaktadır. Bir dakikalık sürede okumuş olduğu doğru kelime sayısı, metnin tamamının bitirildiği süre ve hataları not edilmektedir. Çocuğun okuduğunu anlama becerisi ölçülmektedir. Yazma ile ilgili becerisi için sınıf seviyesine uygun bir metin bakarak ve dikte edilerek yazdırılır. Burada da yazım hatalarına ve yazı kalitesine bakılır.
Gessel gelişim figürleri testi;
Bu test dokuz şekilden meydana gelmektedir. Çocuklardan şekilleri kopya etmesi istenmektedir. Silgi kullanmalarına müsaade edilmez. Şekiller kolaydan zora doğru sıralanmıştır ve zaman sınırlaması uygulanmaz. Çocukların birinci sınıftayken eşkenar dörtgeni ve gamalı haçı, 9 yaş sonrasında köşegenleri birleştirmeleri ve silindiri çizebilmeleri beklenmektedir. Yapılan hatalar; şekli bozma, bütünleştirememe, çizgi aralarını birleştirememe gibidir.
Bender – Gestalt testi;
Test geometrik şekiller ve figürlerden meydana gelmektedir. ÖÖG’yi ayırt etmede uygulanan bir test özelliğindedir. Testi yapan çocuklarda bütünleştirme, birleştirme, döndürme, duramama ve şeklin bozulması gibi hatalar görülür. ÖÖG’de şekil bozma ve birleştirme hataları yaygın olarak görülmektedir.
Sağ – Sol Dominans (heat) testi;
Çocuğun kendi bedeni üzerinde sağı – solu ayırt edip edemediğini anlamak için kullanılmaktadır. ÖÖG – Disleksi olanlarda kendisinde, karşısındaki kişilerde, çapraz sağ – sol ayrımlarında güçlük yaşamaları sıklıkla görülür.
Harris Lateralleşme testi;
1-4 yaş aralığındaki gelişim sürecinde olan çocuklarda beyin yarım küreleri, bazı işlevlerde diğer yarısına göre daha baskın olarak aktif olmaya başlar. Mesela; Daha evvel sağ – sol ayrımı yapamayan çocuklar, daha çok sağ elini kullanmaya ve topa sağ ayağıyla vurmaya başlar. Sağ beyin yarım küresi vücudunun sol bölümünü, sol beyin yarım küresi de vücudunun sağ bölümünü hareket ettirmektedir. Çocuğun normal gelişiminde beklenen hareket işlevlerinde, sol beyin yarım kürenin daha baskın duruma gelmesidir.
ÖÖG – Disleksi olanlar sağ ve sol yönlerini daha fazla karıştırmaktadırlar. Uygulanan bu testte çocukların en çok hangi elini, ayağını ve gözünü kullandığı belirlenmeye çalışılmaktadır. Çocuktan elinde silgi, makas, kalem, tarak ve çekiç gibi şeyler varmış gibi hareket etmesi istenmektedir ve sonuçları izlenir.
Görsel – İşitsel sayı dizileri testi (Gist-A);
ÖÖG – Disleksi olanlarda kısa süreli bazı bellek problemleri olmaktadır. Görsel – işitsel sayı dizileri testi, 6-12 yaş aralığında olan çocuklarda kullanılmaktadır. Bu test ile dört alt ölçümden meydana gelen sayıları yazarak, söyleyerek ve dinleyerek tanımlamaya çalışılır. Kısa süreli görsel – işitsel bellek ve dikkat ölçülmektedir. Çocukların sayıları gruplayarak mı akıllarında tuttukları, sayıları atlayarak mı söyledikleri ve sayıların yerlerini değiştirip değiştirmedikleri incelenmektedir.
